Եթե ցանկանում ենք ամուր պետություն կառուցել, պետք է ունենանք ամուր հասարակություն, ինչին կարող ենք հասնել միայն լավ կրթության միջոցով

04.12.2022

Politicaletudes.org-ի հարցերին պատասխանեց Հով. Թումամյանի անվան Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, տնօրեն Ռուբեն Բաբայանը:

-Պարոն Բաբայան, համամարդկային պատմությունն անցել է պատմական տարբեր փուլերով. եղել են պատերազմներ, ոչնչացվել են հզոր պետություններ, ստեղծվել են նորերը: Հայ ազգը ևս անցել է իր ուրույն ճանապարհը՝ լի կորուստներով ու նվաճումներով: Այսօր կրկին աշխարհն անհանգիստ է, իսկ հայ ազգին սպառնում է նորից կորցնելու վտանգը: Ձեր կարծիքով՝ ինչպիսի՞ պատմական փուլում ենք գտնվում ներկայումս:

-Բոլոր ազգերը, հատկապես հազարամյակների պատմություն ունեցող ազգերը, անցել են պատերազմների, կորուստների, կոտորածների և հաղթանակների միջով: Այս առումով մենք առանձնահատուկ չենք: Խնդիրը կայանում է նրանում, թե ինչ դասեր ենք քաղում այդ ամենից, ինչքանով ենք կարողանում հասկանալ, որ կյանքն ու ժամանակները փոխվում են և աշխարհն է փոխվում: Ստեղծվում են նոր ազգեր, նոր երկրներ և նոր հարաբերություններ և շատ կարևոր է այդ ժամանակի մեջ կարողանալ գտնել քո ուրույն տեղը:

Կարևոր է հասկանալ ևս մեկ բան. այն արժեքները, որոնցով ապրում էին մարդիկ 100 տարի առաջ, այսօր էլ այնքան էլ չեն աշխատում: Գալիս են նոր քաղաքակրթական մարտահրավերներ, և պետք է շատ արագ կողմնորոշվել, ինչի համար պետք է գիտելիք, ցանկություն և արագ կողմնորոշվելու հատկություն. Իսկ հանրությանը հեքիաթներով կերակրելը, կարծում եմ, ամենավտանգավոր բանն է: Գուցե դրանք հաճելի են հնչում, սակայն գործնական տեսակետից ոչ միշտ են բերում լավ հետևանքների:

Այսօր, կարծում եմ, եկել է մի կարևոր պահ, երբ հանրությունը սթափ մտածելու, անցած ուղին գնահատելու, դեպի ապագա նայելու, կյանքը որպես մեծագույն արժեք գնահատելու և այն առաջին պլան բերելու կարիք ունի: Տևական ժամանակ մենք մեր մշակութային ու կենցաղային մտածողության մեջ ավելի շատ գնահատել ենք մահը, քան՝ կյանքը: Այդպիսի դրսևորումների հաճախ ենք հանդիպում մեր առօրյա խոսքում՝ (գնա մեռի, արի սիրեմ), (մահ իմացյալ, անմահություն է), (մեռնեմ բոյիդ), (մեռնեմ ջանիդ) և այլն: Այն ամբողջ արժեքը, որ տալիս ենք մահին, դրանով կարծես թե թերագնահատում ենք կյանքը: Մենք դատապարտված ազգ չենք: Նրանք, ովքեր առաջ են քաշում թեզը, թե դա մեր ճակատագիրն է, նրանք, գուցե ոչ գիտակցաբար, չեն տեսնում Հայաստան երկրի ապագան՝ որպես անկախ պետություն, հավասարը հավասարների մեջ՝ իր կոնկրետ դերակատարմամբ: Այսպիսով, կարծում եմ, որ հիմա, հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո, ժամանակն է սթափ գնահատելու, թե որտեղ ենք գտնվում, ինչպես եղավ, որ հասանք այստեղ և ամենակարևորը՝ ինչ է պետք անել:

-Դուք ունե՞ք այդ հարցերի պատասխանները:

-Ունե՞մ ես արդյոք դեղատոմս: Իհարկե, ոչ: Ես ունեմ ցանկություն, որպեսզի մենք ի վերջո գնահատենք կյանքը, որպեսզի մեր մեջ թշնամիներ չփնտրենք, ինչը շատ վտանգավոր է: Պետք է հասկանալ, որ պետությունը մի ընտանիք է, որտեղ կարող են լինել հակասություններ և՝ սերունդների և՝ հարազատների միջև: Բայց կա ընտանիք հասկացություն, երբ մենք, անկախ ամեն ինչից, մեկ ընդհանուր հանրություն ենք, որտեղ մեր տարակարծություններն ու տարբերությունները ոչ թե մեր թերությունն, այլ՝ առավելությունն է: Մենք պետք է սովորենք իրար լսել և հասկանալ, իրար հանդուրժել, ինչը նշանակում է ոչ թե կիսել դիմացինի կարծիքը, այլ հարգել այն: Մենք բացառում ենք այս մոտեցումն իրար հանդեպ, բացառում ենք այդ մոտեցումը նաև աշխարհի հանդեպ: Ատելությունը չի կարող տեղավորվել նեղ շրջանակների մեջ, այն քաղցկեղի պես տարածվում է մտերիմների, հարազատների և հարևանների շրջանում: Ատելությունը նաև զրկում է մարդուն սթափ դատելու կարողությունից: Ատելությունը թույլ չի տալիս ռեալ գնահատել իրավիճակը, ռեալ գնահատել քո շահը, ներկան ու ապագան, քանի որ այն մի զգացմունք է, որը քեզ դարձնում է անզոր: Իմ միակ ցանկությունն է, որպեսզի մենք հասկանանք, որ մեր մեջ թշնամի չկա: Այո, մենք շատ տարբեր ենք, բայցմենք իրավունք չունենք միմյանց նկատմամբ թշնամաբար տրամադրվելու:Մենք պետք է բացառենք այդ թշնամական թեզը և հասկանանք, որ ինչ-որ բանի կարող ենք հասնել միայն ձեռք ձեռքի տված: Մենք պետք է կարողանանք բացառել սեփական անսխալականությունը, կարողանանք հաղթահարել այն մտայնությունը, թե (ով ինձ հետ չէ, իմ թշնամին է) և նրան պետք է ոչնչացնել կամ քշել այս երկրից:

Չկա իդեալական հայ հասկացություն, կա մարդ հասկաթություն՝ իր մարդկային հատկություններով, իսկ մարդ դառնալու ճանապարհը մենք բոլորս պետք է անցնենք: Այնպես չէ, որ այդ կարիքը միայն դիմացինն ունի, իսկ մենք ի ծնե կայացած ենք, միայն այն բանի պատճառով, որ հայ ենք ծնվել և այստեղ ենք ծնվել:Այս կյանքը տրված է մեզ բոլորիս, որպեսզի մեծ փորձությունների միջով անցնելով կարողանանք մարդ դառնալ:

-Պարոն Բաբայան, կարևոր խնդրի մասին խոսեցիք՝ վերագնահատել անցած ուղին: Սակայն, տևական ժամանակ է, ինչ մի կողմից հստակ քարոզչություն է տարվում, փորձ է արվում համոզել, որ հայ հասարակությունը տգետ է, որ հայ հասարակությանը 30 տարի շարունակ պահել են խավարի մեջ, մյուս կողմից էլ հաճախակի դարձած Հայոց պատմության կեղծումը: Ստեղծված քաոսի մեջ ի՞նչ խորհուրդ կտաք, ինչպե՞ս որ ուղղությամբ նայել և վերագնահատել անցյալը

-Նախ, ես չէի փորձի մեկ գնահատականով նկարագրել մեր հասարակությանը, քանի որ այն տարբեր է և միատարր չէ. եվ դա լավ է: Ինչ վերաբերում է ձեր ասած քարոզչությանը և ոչ բավարար կրթությանը, պետք է ասեմ, որ չեմ կարծում, թե հատուկ, դիտավորյալ քաղաքականություն է վարվել հասարակությանը տգետ պահելու համար: Այստեղ կարևորն այն է, որ չի ձևակերպվել այն տեսլականը, թե մենք ինչ ենք ուզում ունենալ: Եթե մենք ուզում ենք ունենալ ամուր պետություն, ապա պետք է հասկանանք, որ ամուր, քաղաքակիրթ, զարգացած պետությունն ապստրակտ հասկացություն չէ: Այնպես չէ, որ ընդունում ենք հրաման, ստորագրում ենք կոնտրակտ և դառնում ենք քաղաքակիրթ հասարակություն:

Ինչո՞ւ չի դրվել այդպիսի նպատակ. կար սեփական ուժերի հանդեպ կասկած, որ մենք ինքնուրույն կարող ենք կարուցել ամուր պետություն: Ինքնուրույն կառուցել, ամենևին չի նշանակում մերժել այլ պետությունների հետ հարաբերությունները: Եթե ցանկանում ենք ամուր պետություն կառուցել, մենք պետք է ունենանք ամուր հասարակություն, ինչին կարող ենք հասնել միայն հասարակությանը լավ կրթություն տալով, որի հիմնական նպատակը պետք է լինի յուրաքանչյուրիս այս երկրի տեր դարձնելը: Դառնալ երկրի տեր, նշանակում է երկրի համար պատասխանատվություն կրող: Ստրուկը պատասխանատվություն չի կրում, այլ պարզապես փնտրում է ինչ-որ լավ տեղ:

Իսկ ինչպե՞ս ենք վարում մեր ամբողջ կրթական պռոցեսը: Անհատի ձևավորումը քննադատական մտածողության արդյունք է: Մարդուն պետք է տալ տարբեր ուղղություններով մտածելու կարողություն և երևույթներին քննադատաբար վերաբերվելու հնարավորություն, որպեսզի նա ինքնուրույն որոշի, թե որն է ճիշտ և որը սխալ այլ ոչ թե ի սկզբանե մարդուն դնել քառակուսի վիճակում և ասել, թե ճիշտը սա է: Երբ քարոզ է տարվում, այլ ոչ թե անալիտիկ մտածողությունն է զարգանում, քարոզի արդյունքները շատ շուտ քանդվում են, որովհետև դա ինքնուրույն ձեռք բերված մոտեցում-կարծիք չէ:Իսկ երբ մարդը շարժվում է անալիտիկ մտածողության սկզբունքով, բազմաթիվ փաստեր դնելով իրար կողքի, գալիս է ինչ-որ եզրակացության, որն իր սեփականությունն է դառնում: Այն տեսակետը, որին գալիս ես ինքնուրույն, դու շատ ամուր ես դրանում, որովհետև դա քոնն է. սա առաջին քայլն է դեպի քո ճակատագրին տեր դառնալու ճանապարհին: Այս դեպքում դու զգում ես պատասխանատվություն քո ազգի, ժողովրդի ու երկրի հանդեպ: Պարզ օրինակ՝ եթե քեզ այս երկրի տեր ես զգում, դա ոչ միայն հայրենիքի մասին ամպագոռգոռ հայտարարություններն են, այլ սկսում ես նրանից, որ չես աղտոտում քո շրջապատը: Դու հասկանում ես, որ քո տունը չի ավարտվում քո բնակարանով: Կա բակ, քաղաք, երկիր և երկրագունդ, որը ևս քո տունն է: Այս մտածողության բացակայությունը բերում է նրան, որ դու շրջապատից պահանջում ես փոփոխություն, բայց դու այդ ուղղությամբ որևէ քայլ չես անում: Այս առումով ես լավատես եմ: Ես տեսնում եմ, որ մեր հասարակությունը քաղաքակիրթ լինելու պահանջ ունի, իսկ հասարակության մի մեծ զանգված, հատկապես երիտասարդները, հենց այդ ուղղությամբ են գնում: Այլ հարց է, որ իրենց փորձում ենք վերադարձնել ինչ-որ նախկին վիճակի, կոտրել կամքը՝ ասելով, որ իրենցից ոչինչ կախված չէ, ինչպես կորոշեն դրսի մեծ խաղացողները, այդպես էլ կլինի: Իսկ այդպես ապրել հնարավոր չէ:

-Այսօր, ինչպես 1918 թ:, պետությունը կանգնած էլուրջ սպառնալիքների առջև: Այն ժամանակ հոգևորականները՝ կաթողիկոս Գևորգ 5-րդ Սուրենյանցի գլխավորությամբ խաչի փոխարեն զենք վերցրենժին և կռվեցին՝ ազատագրելով մեր հայրենիքը: Ինչպե՞ս եք գնահատում այսօր հոգևոր դասի վարքագիծը, երբ թշնամին մեր երկրում էևշարունակում է սպառնալ մեր պետության և գոյությանը

-Ես չեմ ուզում որևէ մեկի դատավորը լինել: Հարցը նրանում է, թե ինչո՞ւ է պետք եկեղեցին: Կարծում եմ՝ եկեղեցու հիմնական դերը կայանում է նրանում, որ ցույց տա մարդուն դեպի Աստված տանող ճանապարհը, իսկ մյուս ուղղությունների համար կան հատուկ մարմիններ, ինստիտուտներ և այլն: Եկեղեցին պետք է վերադառնա իր ակունքներին, այն է՝ ցույց տալ դեպի Ատված տանող ճանապարհը: Այս ճանապարհն ամեն անհատ անցնում է ինքնուրույն և այդ ճանապարհները երբեք չեն կրկնվում: Լավ եկեղեցականի լավ հոգևոր հայրի ամենակարևոր առաքելությունը կայանում է հենց սրանում: Իսկ եկեղեցին՝ որպես պետությանը սերտաճած ինստիտուտ, կարծում եմ, մեր պատմությունը ցույց է տալիս, որ այնքան էլ արդյունավետ չէ: Իսկ եթե չի կարողանում արդյունավետորեն իրականացնել այդ իր հիմնական գործառույթը, ապա պետք է վերլուծի և հասկանա, թե ինչն է սխալ անում կամ ինչ է կատարվում իր մեջ:

Սերտաճումը, որը ժամանակին տեղի ունեցավ եկեղեցու և պետության միջև, աշխարհիկ օգնություն տվեց եկեղեցուն, բայց եկեղեցուն հեռացրեց մարդկանցից: Եկեղեցու և պետության սերտաճումը երբեք լավ բանի չի բերել: Սովետական կարգերի ժամանակ, երբ եկեղեցին ենթարկվում էր որոշակի հալածանքների, հիշեք, թե ինչ հեղինակություն ուներ կաթողիկոս Վազգեն Առաջինը և ինչ տեղի ունեցավ հետո, երբ սկսվեց այդ սերտաճելը, երբ յուրաքանչյուր սրճարան օծվում էր եկեղեցու կողմից: Երբ կրթօջախների փոխարեն, մեր մեծահարուստները կառուցում էին եկեղեցիներ, որը հասարակության կողմից ընկալվում էր որպես մեղքերի քավության միջոց: Եկեղեցին՝ որպես պետությանը կից մի ինստիտուտ, առավել ևս մեր պատմությունը, կարծում եմ, ցույց է տալիս, որ այդքան էլ արդյունավետ չէ:

-Իսկ դուք համաձայն ե՞ք, որ այսօր վճռվում է մեր լինել չլինելու հարցը

-Ես կարծում եմ, որ դրա մեջ ավելի շատ դեմագոգիա կա: մեր լինել չլինելու հարցը, կարծում եմ, հատուկ է տրվում և հաճախ է այդպես եղել: Մենք, իհարկե, կլինենք: Այլ հարց է, թե ինչպիսին կլինենք: Կարծում եմ՝ այստեղ ամենավտանգավորը (հայի բախտ) հասկացությունն է, որը ներմուծվել է մեր մեջ, որպես դժբախտ ճակատագիր, որ մենք դատապարտված ենք այդ վիճակին, և որպես ազգ պիտանի չենք ձևավորել նորմալ պետություն:

Ամեն ինչ պետք է բացատրել ոչ թե ազգային հատկություններով, այլ քաղաքակրթական ընտրությամբ: Գոյություն ունի մի ժողովուրդ, կորեացիները, որն ունի 5000 տարվա պատմություն և Վերջին 60 տարիների ընթացքում նրանք բաժանվել են 2 տարբեր պետությունների և ապրում են տարբեր քաղաքակրթական համակարգերում: Մեկը Հարավային Կորեան է, որը ժամանակակից պետություն է՝ հրաշալի տնտեսությամբ, ժողովրդավարական համակարգով, արդյունաբերությամբ, մշակույթով և կինոյով: Մյուսը Հյուսիսային Կորեան, որը վախեցնում է սեփական ժողովրդին, որ բոլորն ուզում են իրենց ոչնչացնել, որտեղ մարդիկ զրկված են բոլոր տեսակի իրավունքներից, այդ թվում՝ նորմալ սնվելու, սեփական կարծիքն արտահայտելու, աշխարհի հետ շփվելու, որտեղ չի զարգանում ոչ՝ սպորտ, ոչ՝ մշակույթ, ոչ էլ տնտեսություն: Սա նույն ազգն է: Երբ ասում եմ քաղաքական ընտրություն, նկատի ունեմ այն, թե որն է մեզ համար մեծագույն արժեք: Երբ մեզ համար մեծագույն արժեք է մարդու կյանքը, երբ սկսում ես կառուցել տնտեսությունը, անվտանգությունը՝ ելնելով այդ տեսանկյունից, դու շահում ես, եթե ոչ՝ կանգնում ես մեծ կորուստների առջև, ինչը, մեր պատմության մեջ բազմիցս կրկնվել է:

Izabela Sultanyan